Eerder dit jaar mocht ik de mooie uitgave uit 1671 van P.C. Hooft Werken aan mijn bibliotheek toevoegen. Onlangs kreeg ik de kans om een vergelijkbaar mooie uitgave uit 1738 van diens Brieven te kopen bij hetzelfde antiquariaat, De Zilveren Eeuw te Zwolle.

Binnenwerk & typografie

De uitgave is samengesteld door Balthazar Huydecoper, een letterkundige, taalkundige en historicus, onder andere bekend vanwege zijn Proeve van Taal- en Dichtkunde (1730). Het boek werd uitgegeven in 1738 bij Adriaan Wor en de “Erve G. onder de Linden”, te Amsterdam. De titelpagina laat een mooie tweekleurendruk zien en een vignet (waarover dadelijk meer).

“Ga je mee, een dagje naar Zwolle?” Mijn vrouw was natuurlijk allang op de hoogte van wat ik daar ging doen, u zult het ook wel raden. Iets met een boek, of boeken. Ja, ze wilde wel mee, al was het maar om te zien waarvoor ik nu zo dringend 3 uur heen en 3 uur terug wilde gaan reizen. Het was inderdaad voor een boek, een boek van respectabele leeftijd, van een door mij geliefd Nederlands dichter: P.C. Hooft.

Wat was het geval? Ruim anderhalve week geleden bezocht ik, samen met boekenvrienden Robert Kemper Alferink en Paul Abels de boekenbeurs in de Bergkerk te Deventer. Daar stond ook Rob de Bree, van antiquariaat De Zilveren Eeuw, met mooie boeken, waaronder enkele 17e-eeuwse uitgaven van P.C. Hooft. Speciaal de editie (verzamelde) Werken uit 1671, met de 30 emblemata, sprak mij direct aan.

Rhijnvis Feith is bij velen vooral bekend als de schrijver van het tranentrekkende Julia en van het Oudejaarslied dat nog wel wordt gezongen in protestantse kerken (“Uren, dagen, maanden, jaren vliegen als een schaduw heen”). Maar Feith was een veelzijdig man, eigenzinnig patriot, en een voorvechter van het sentimentalisme aan het einde van de 18e eeuw. In de Brieven over verscheiden onderwerpen behandelt Feith diverse literaire en literair-theoretische onderwerpen en verdedigt hij het sentimentalisme.

Post uit Frankrijk! De afzender lijkt zijn postzegelverzameling geplunderd te hebben en heeft daarmee de gehele envelop volgeplakt om het door mij bestelde boek te brengen. Een bijzonder boek, dat een van de inspiratiebronnen zou zijn geweest voor Rond de wereld in 80 dagen van Jules Verne.

Het grote voordeel van een internationaal vermaarde dichter, zeker van enkele eeuwen geleden, is dat er zoveel edities van bestaan: handschriften en oorspronkelijke drukken, maar ook tekstedities (paleografisch, diplomatisch, kritisch, etc.) en vertalingen! Dat laatste is fijn voor de lezer die graag vertalingen vergelijkt (zoals ik) én voor de verzamelaar (zoals ik), want er is altijd iets te vinden wat je nog niet hebt.

Voor oudere literatuurgeschiedenissen heb ik een zwak, zeker als ze van vóór 1940 zijn. Zo heb ik het uit 7 delen bestaande hoofdwerk van G. Kalff en de beroemde (in de loop van decennia verschenen 7 van de geplande 9) in leer gebonden delen onder redactie van F. Baur. Een Duitse literatuurgeschiedenis van dit kaliber had ik nog niet.

Deze literatuurgeschiedenis is verschenen in 2 prachtig versierde, degelijke Duitse banden, de inhoud is grotendeels in Fraktur (“gotisch schrift”) gedrukt.

We bevinden ons in 1914. Het tegendraadse literaire tijdschrift van Forum (1932-1935) laat nog bijna 2 decennia op zich wachten. De voornaamste roergangers ervan, Menno ter Braak en Eddy du Perron, zijn nog opgroeiende pubers. Alvorens zij met veel verve ten strijde zullen trekken tegen de epigonen, de uitwassen en de eenzijdigheid van het Tachtiger estheticisme moet er eerst nog een Eerste Wereldoorlog worden uitgevochten, baant het wilde, emotionele expressionisme zich een weg door literatuur en kunsten, moet de beurskrach van 1929 nog plaatsvinden, gevolgd door de Grote Depressie en bijbehorende ontnuchtering van de jaren ’30, wat in de kunst en literatuur samengaat met de Nieuwe Zakelijkheid, die weer van grote invloed is op de ‘nuchtere’ poëtica van onder andere Ter Braak en Du Perron. Dat alles is in 1914 nog redelijk ver weg.

Des te treffender vind ik dit zinnetje uit 1914, van een schrijver die inmiddels in het vergeetboek lijkt geraakt, Jan Greshoff (1888-1971): ‘Vergeef mij dus deze aesthetische afdwaling.’ Greshoff behoort tot de generatie auteurs, een dikke tien jaar ouder dan de voormannen van Forum, wiens ontwikkeling (om met Gerard Knuvelder te spreken)  ‘vooruitliep op die van de auteurs van Forum’.

Het verhaal van de Vliegende Hollander, over een spookschip dat voor eeuwig rond Kaap de Goede Hoop zou varen, is vermaard en vele malen bewerkt (zie o.a. Wagner). Waar komt dat verhaal vandaan? Is het wel een authentiek Nederlands verhaal? Op dit soort vragen probeerde Gerrit Kalff jr. een antwoord te vinden.

Het resultaat van zijn zoektocht bracht hij uit in een gepassioneerd en bloemrijk, zij het soms wat gedateerd proza, onder de titel: De sage van den Vliegenden Hollander, met de in onze oren wat ouderwets deftig klinkende ondertitel “Naar behandeling, oorsprong en zin onderzocht”. Het boek verscheen in 1923 bij uitgeverij W.J. Thieme.

Mooie, 19e-eeuwse boekbandjes trekken altijd mijn aandacht, zeker als ze voor 1 euro op een kraam liggen. Ik kwam nu drie gelijkvormige bandjes tegen, die bij nadere inspectie vroege vertalingen bleken van 3 delen uit Emile Zola’s beroemde Rougon-Macquart serie. Zola was eind de 19e eeuw de grote inspiratiebron voor naturalistische schrijvers door heel Europa. In Nederland was Marcellus Emants een warm pleitbezorger van Zola en is ook Louis Couperus in het begin van zijn schrijverschap in sterke mate beïnvloed geweest door Zola en diens – in de roman uitgewerkte – theorieën over “herediteit”, de invloed van erfelijkheid en milieu (leefomgeving) op het gedrag en het leven van de individuele mens.

De Rougon-Macquart cyclus wordt gevormd door in totaal 20 delen, verschenen tussen 1870 en 1893.  De vertaling van de drie delen die ik hier in handen heb, is van tussen 1893 en 1910, uitgegeven door de gebroeders E. en M. Cohen (te Nijmegen en Arnhem). De vertaling zou bestaan uit 28 (!) delen, à 60 cent  per stuk en 1 gulden per gebonden deel.

“De werken dezer Serie, die uit 2 dln. bestaan, zooals deel VI en VII enz. komen te samen in één band.”

In aantal banden komen we dus weer op 20 uit, zo vermelden de uitgevers. De boeken roepen een aantal vragen op. Lees verder