Het oog wil ook wat, zo luidt een van mijn vaste bezweringen. Het oog leest, maar kijkt ook. “Never judge a book by its cover.” Je moet je niet laten leiden door vooroordelen, de waarde van iets of iemand is niet te bepalen op basis van alleen de uiterlijke verschijningsvorm. Daar staat tegenover dat die uiterlijke verschijningsvorm wel het eerste is waar je met je zintuigen mee in aanraking komt. Je moet je er alleen niet toe beperken – vandaar dat ik het woordje “alleen” in de vorige zin cursiveerde. Het uiterlijk is meestal aanleiding tot nieuwsgierigheid en verder onderzoek, zowel bij boeken als bij mensen.

De verschijningsvorm kan in het geval van boeken betrekking hebben op de boekband, een aangename bladspiegel of bijzondere typografie, de illustraties of de voorin geschreven naam van een vorige eigenaar, óf een combinatie hiervan. Deze keer was het duidelijk de boekband die mijn aandacht trok.

Eerlijk gezegd had ik geen idee wat dit voor een boek was, de auteursnaam en de titel zeiden mij niets. Bij een eerste blik in het boek is wel duidelijk dat het om een werkje van christelijk-religieuze signatuur gaat. De naam van de uitgeverij, Internationaal Traktaat-Genootschap, riep bij mij een associatie op met Jehova’s Getuigen. Bijna goed, maar niet helemaal! De auteur is bovendien “zendingsdirecteur”, zoals de titelpagina vermeldt, dus het is iemand met een missie.

Huizinga is natuurlijk de meest vermaarde geschiedschrijver uit de eerste helft van de twintigste eeuw, maar ook Pieter Geyl (eig. Geijl, 1887-1966) is een naam waar je niet omheen kunt. Zijn hoofdwerk Geschiedenis van de Nederlandsche stam behoort tot de klassiekers van de vaderlandse geschiedenis, omvattende het gehele Nederlandse taalgebied omdat dát volgens Geyl, die onder andere hoogleraar geschiedenis in Londen was, meer dan staatsgrenzen het samenbindende element is. Geyl was dan ook een overtuigde voorstander van de Groot-Nederlandse of Dietse gedachte, de idee dat de Nederlandssprekende volkeren in West-Europa één staat zouden moeten vormen.

Een fraaie uitgave van de werken van Alexander Pope stond al een tijdje op mijn verlanglijstje. Dat mag een mooi vormgegeven moderne, wetenschappelijke uitgave zijn of een oude druk uit de tijd van Pope zelf. Het is iets ertussenin geworden: een 9-delige, compleet genoemde uitgave uit 1803, waarin veel commentaar, toelichting en bijdragen van anderen (veelal lofzangen) over Pope zijn toegevoegd.

In de → vorige aflevering waren we een obscuur, bijzonder boekje op het spoor gekomen, een vertaling van een Duits werkje, waarin de problematiek van gemengde huwelijken tussen katholieken en protestanten aan de kaak wordt gesteld m.b.v. een melodramatisch verhaal. Vooralsnog hebben we via de online kanalen geen ander exemplaar van dit boekje boven water kunnen halen. Wel is er veel wetenswaardigs over het boekje en de auteur te achterhalen. In deze aflevering volgen we het spoor verder terug, waarbij nog een hele censuurkwestie komt kijken. We beginnen met enkele recensies in de tijdschriften van medio 19e eeuw, die interessante wetenswaardigheden bieden.

Soms heeft het even tijd nodig om bepaalde boeken wat nader te bestuderen. In augustus 2019 toog ik naar Amstelveen om op twee plaatsen een partij boeken op te halen. In de tweede partij zat een gehavend boekje zonder titelpagina, waar een vorige eigenaar zelf ooit een kaft omheen heeft gedaan. De laatste eigenaar wist niet wat het was, maar ik mocht het mee naar huis nemen. Ik wist er ook niet goed raad mee, dus het heeft ruim een jaar naamloos in de kast gestaan. Tot nu.

Het jaar 1937 was het 350-ste geboortejaar van Joost van den Vondel. Bovendien was Gysbrecht van Aemstel, een van zijn bekendste werken, precies 300 jaar oud. De grote Vondel-herdenking werd dat jaar gevierd met tal van uitgaven van zijn werken, waaronder de 10 kloeke delen van De werken van Vondel (uitgegeven tussen 1927 en 1937).

Ik realiseer me dat mijn uitgebreide kennismaking met Vondel (en overigens ook Hooft en Huygens) met name te danken was aan de uitstekende lessen aan het Henric van Veldekecollege te Maastricht. Naast de bekendste (kleinere) gedichten van Vondel hebben we destijds in de klas (vwo 5) ook Gysbrecht van Aemstel integraal gelezen.

Een van de aangename zaken tijdens het schrijven van mijn afstudeerscriptie (1995-1996) was het dagenlang bladeren en lezen in kranten en tijdschriften uit de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw (op zoek naar berichten en artikelen over mijn onderwerp).

Veel van de tijdschriften die ik raadpleegde waren fraai ingebonden, soms zelfs in lederen banden, waardoor ze extra lekker roken. De combinatie oud papier en leder levert soms een onweerstaanbare geur op en associeer ik nog altijd met die gelukkige tijd in de leeszaal van de Universiteitsbibliotheek Nijmegen.

Onlangs liep ik tegen een stevig en groot boek aan, indrukwekkend vanwege de afmetingen: 225 x 300 mm, maar ook de halfleren, marokijnen band met de horizontale ribben op de rug. Daar bleek een reeks ingebonden tijdschriften in te zitten.

In 1869 verscheen een Franse vertaling van het verslag van Livingstone over zijn reizen in zuidelijk Afrika. Met prachtige prenten en kaart.

David & Charles Livingstone, Explorations dans l’Afrique australe. Et dans le bassin zu Zambèse depuis 1840 jusqu’a 1864. Ouvrage traduit de l’anglais par Mme Henriette Loreau, abrégé par L. Belin-De Launay, Librairie de L. Hachette, Paris, 1869. 2e druk – gebonden, XX+339p. – [Bibliothèque Rose Illustrée]. – Contenant une carte et 20 gravures sur bois.

In de Bibliotheca Habetsiana sinds: 14 maart 1998.

Eerder dit jaar mocht ik de mooie uitgave uit 1671 van P.C. Hooft Werken aan mijn bibliotheek toevoegen. Onlangs kreeg ik de kans om een vergelijkbaar mooie uitgave uit 1738 van diens Brieven te kopen bij hetzelfde antiquariaat, De Zilveren Eeuw te Zwolle.

Binnenwerk & typografie

De uitgave is samengesteld door Balthazar Huydecoper, een letterkundige, taalkundige en historicus, onder andere bekend vanwege zijn Proeve van Taal- en Dichtkunde (1730). Het boek werd uitgegeven in 1738 bij Adriaan Wor en de “Erve G. onder de Linden”, te Amsterdam. De titelpagina laat een mooie tweekleurendruk zien en een vignet (waarover dadelijk meer).

“Ga je mee, een dagje naar Zwolle?” Mijn vrouw was natuurlijk allang op de hoogte van wat ik daar ging doen, u zult het ook wel raden. Iets met een boek, of boeken. Ja, ze wilde wel mee, al was het maar om te zien waarvoor ik nu zo dringend 3 uur heen en 3 uur terug wilde gaan reizen. Het was inderdaad voor een boek, een boek van respectabele leeftijd, van een door mij geliefd Nederlands dichter: P.C. Hooft.

Wat was het geval? Ruim anderhalve week geleden bezocht ik, samen met boekenvrienden Robert Kemper Alferink en Paul Abels de boekenbeurs in de Bergkerk te Deventer. Daar stond ook Rob de Bree, van antiquariaat De Zilveren Eeuw, met mooie boeken, waaronder enkele 17e-eeuwse uitgaven van P.C. Hooft. Speciaal de editie (verzamelde) Werken uit 1671, met de 30 emblemata, sprak mij direct aan.