Een van de mooiste gedichten van J.A. dèr Mouw die ik ken is ‘Aquarium’, te vinden op p. 314 van het Volledig dichtwerk. Het kijken naar een aquarium doet de “ik” van het gedicht inzien hoe dit een weerspiegeling is van zijn dichterschap en hoe het kleinste is verbonden met het allergrootste.
De eerste regel werpt onze blik meteen op het aquarium, een bak met groenig water, schemerig bovendien. Het is een oceaan in het klein, een mini-wereld op zichzelf, maar ook daadwerkelijk deel van die oceaan. Het zeer kleine (aquarium) is zowel metaforisch (“oceaan”) als metonymisch (“stukje van”) verbonden met het oneindig grote. Deze tegenstelling tussen het heel kleine en het heel grote, de verhouding van microkosmos tot de macrokosmos, is een belangrijk element in de gedichten en levensbeschouwing van Johan Andreas dèr Mouw.
De Athenaeum paperbacks vormen, zoals de naam al aangeeft, een paperbackreeks van de gelijknamige uitgeverij. Kenmerkend voor de inhoud van de deeltjes is dat het veelal boeken over literatuur zijn, secundaire literatuur zogezegd, en dat literatuurtheorie (conform de mode van die tijd) niet wordt geschuwd.
Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep kan, waar het gaat om boekenreeksen, wel gelden als de moeder aller Nederlandse uitgeverijen. Dat dateert nog uit de tijd dat Johan Polak er de scepter zwaaide. We danken er vele schitterende, exclusieve reeksen aan met klassieke teksten uit de Europese literatuur, zoals de Baskerville Serie, de Grote Bellettrie Serie, de Gouden Reeks en de Perpetua Reeks.
Er wordt soms wel wat meesmuilend gedaan over neerlandici, met name leraren Nederlands, die het leesplezier van jonge mensen zouden bederven. Ik vind die kritiek meestal nogal gratuit, omdat de spreker vaak al bij voorbaat een hekel had aan lezen, of aan inspanning überhaupt. Bij wiskunde of biologie hoor je zelden mensen beweren dat een bepaald onderdeel het plezier in die vakken tegen maakt. Ondergetekende is het levende bewijs dat onderwijs ertoe doet en dat goed literatuuronderwijs werelden heeft geopend die anders gesloten of moeilijker te veroveren waren geweest.
Een goede leraar Nederlands (of in een van de andere talen) maakt een wereld van verschil – ik had het geluk van drie goede neerlandici op onze school van klas 4 t/m 6. Goede leraren vormen sleutels tot de literatuur, naast de literaire werken zelf natuurlijk.
Een type boek waar talendocenten, in mijn tijd althans (1988-1990), “om didactische redenen” wat sceptisch en soms ronduit argwanend over waren: uittrekselboeken en boekjes met analyses van literaire werken. Dat zal vooral de vrees zijn geweest dat leerlingen ze in plaats van en niet naast de literaire werken zouden lezen. Mocht ik leraar zijn geworden, dan zou ik leerlingen juist uitnodigen om ook deze secundaire literatuur te lezen en daar hun eigen bevindingen tegenover te zetten. De leerlingen die geheel zelfstandig een authentieke mening over een literair werk vormen, zijn ook in de hoogste klassen van havo en vwo niet zo heel dik gezaaid en zo’n boekje over een boek kan de reflectie een vliegende start geven.
Vanuit de lezer gezien heeft een boek drie belangrijke momenten: de datum waarop het boek in de winkels verschijnt, de datum waarop hij het koopt of zich anderszins “eigen” maakt, en de datum waarop hij het uitgelezen heeft. Tussen die momenten kunnen soms vele jaren zitten. In onderstaand overzicht staan vooral boeken die niet in 2021 zijn verschenen, maar die in afgelopen jaar wel belangrijk voor mij waren, ongeveer gelijkelijk verdeeld over 8 genres of aandachtsgebieden. Mijn persoonlijke top 30 van 2021!
Sommig drukwerk is zo dun en kwetsbaar dat het in de maalstroom van de tijd vaak verloren gaat en in je boekencollectie ondersneeuwt. In veel gevallen gaat het om gelegenheidsdrukwerk, dat kan variëren van oude tramkaartjes tot aanplakbiljetten (de zogenoemde ephemera). In bredere zin gaat het om dunne boekjes, losse bladen en kaartjes e.d., die men voorzichtig in (archief)dozen of mappen bewaart. Vandaar de serie Drukwerk in dozen.
In de eerste aflevering gaven we een eerste introductie en lieten met name “dunne boekjes” over boeken zien, taal- en letterkundige kleinoden en (ouder) reclamemateriaal van uitgevers.
In deze aflevering werpen we een blik op een van de andere “dozen” uit de Bibliotheca Habetsiana met voornamelijk poëzie, vaak als gelegenheidsuitgave verschenen, soms illegaal.
De afbeeldingen zijn weer "aanklikbaar" voor een vergrote weergave.
Ephemera (of: efemera) zijn “alledaagse zaken vervaardigd voor een bepaald, beperkt gebruik, meestal bedoeld om daarna te worden weggegooid; met name eenmalig drukwerk.” (Bron: Ensie) Dat is een interessante categorie papier om te verzamelen, omdat na verloop van tijd de meeste exemplaren inderdaad zijn weggegooid of anderszins verdwenen.
Dat laatste heeft er ook mee te maken dat het veelal kwetsbare drukwerken betreft: folders, losse kaartjes, vouwbladen, geniete katernen, dunne boekjes. Dingen die in winkels liggen, vaak op de toonbank om gratis mee te nemen, of die je in boeken vindt, ingesloten door uitgevers, boekhandels of vorige lezers.
Waar laat je dit soort objecten in je verzameling? In je boekenkast gaan ze verloren in de grote massa en vallen ze niet op. Bovendien raken ze er makkelijk beklemd en beschadigd. Om ze iets beter te beschermen stopt men ze wel in mappen en/of dozen. Ik gebruik deze voor alle “kleine en dunne boekies”, ook als ze niet strikt onder de definitie van ephemera vallen – de geringe omvang en kwetsbaarheid vormen het criterium voor opname in deze archiefdozen.
Hieronder een kleine selectie uit de dozen van de Bibliotheca Habetsiana. In een eerdere aflevering heb ik al eens de moderne folders van luxe klassiekerreeksen laten zien.
Vanaf de Renaissance nam het bestuderen van de natuur en de kosmos in met name Europa een grote vlucht. Deze trend werd doorgezet in het tijdperk van de Verlichting. Ook in Nederland verschenen werken om de nieuwe ontdekkingen en inzichten te kunnen delen met een groter publiek. Een voorbeeld van zo’n educatief werk is de Katechismus der Natuur van J.F. Martinet, uitgegeven in 1778-1779. De uitgebreide beschrijving van natuurverschijnselen (van kosmos tot korrel zand) in dat boek dienen tevens als lofzang van Gods schepping: wat zit de wereld toch prachtig in elkaar!
Door dit te lezen krijg je als lezer inzicht in wat men toen wist of meende te weten, hoe men er tegenaan keek en wat men de moeite waard vond om door te geven. Daarnaast zorgt het vasthouden van dergelijke oude boekdelen voor de bekende historische sensatie: je raakt de geschiedenis even aan, bijna 250 jaar geleden hebben ook mensen precies deze boeken vastgehouden en wellicht gelezen. De boeken zijn bovendien voorzien van in totaal 29 fraaie prenten, geëtst of gegraveerd met een grote mate van detail en helderheid, waarvan een drietal bovendien met de hand is ingekleurd. Kortom: voldoende reden om deze set eens nader te bekijken.
Let op: longread, maar laat je niet afschrikken en bekijk op zijn minst de mooie prenten verderop.
Namens de Stichting Boeken voor Mensen wil ik graag uw aandacht voor een gespecialiseerde collectie wetenschappelijke werken op het gebied van de Engelse taalkunde en Algemene Taalwetenschap. Op een enkele titel na zijn de boeken allemaal in het Engels.
De boeken zijn afkomstig uit het bezit van de in juni 2021 overleden taalkundige prof. Flor Aarts, emeritus hoogleraar aan de universiteit van Nijmegen.
De collectie wordt als één kavel verkocht. De boeken zijn gebruikt, en bevatten dus (veelal lichte) gebruikssporen, waaronder ook enkele potlood- of penaantekeningen of onderstrepingen door Aarts, maar deze zijn niet hinderlijk.
Indien u interesse heeft, kunt u contact opnemen met mij. De financiële afhandeling verloopt geheel via de stichting. Bij voorkeur op afspraak afhalen in de boekenkelder aan de François de Veijestraat 9 te Maastricht (nabij de Noorderbrug). Indien u de boeken verstuurd wilt hebben, komen er additionele kosten bovenop uw bod, in goed overleg nader te bepalen.
De lijst hieronder is aangevuld met een handvol taalwetenschappelijke boeken uit een andere collectie – deze laatste boeken zijn met een sterretje gemarkeerd.
De collectie Aarts biedt een mooie staalkaart van de Algemene Taalwetenschap en Engelse taalkunde uit de tweede helft van de 20e eeuw. De boeken zijn gegroepeerd op subsdiscipline.
Taalkunde algemeen / inleidingen
Martin Atkinson, David Kilby & Iggy Roca, Foundations of General Linguistics. London [etc.], 1982. Paperback, 388p.
H.A. Gleason, An Introduction to Descriptive Linguistics. Revised Edition. New York, 1961. Hardcover, 503p.
Sydney Greenbaum, Good English & The Grammarian. London & New York, 1988. Paperback, 152p. (English Language Series; 17)
Ronald W. Langacker, Fundamentals of Linguistic Analysis. New York [etc.], 1972. Hardcover, 372p.
Gerhard Leitner (ed.), The English Reference Grammar: Language and Linguistics, Writers and Readers. Tübingen, 1986. Paperback, 450p. (Linguistische Arbeiten; 172)
*John Lyons, Introduction to Theoretical Linguistics. Cambridge, 1974. Paperback, 519p.
Takanobu Otsuka (ed.), Readings in English Grammatical Theory: From Sweet To Chomsky. Tokyo, 1971. Hardcover, 202p. (Japanese print, English text).
Randolph Quirk, The Linguist and the English Language. London, 1974. Hardcover, 181p. Rug van het omslag is erg verkleurd.
Randolph Quirk, The Use of English. Enlarged Second Edition. London, 1968. Hardcover, 370p.
Margaret Schlauch, Language and the Study of Languages Today. Warszawa / London, 1967.
Ronald Wardhaugh, Investigating Language: Central Problems in Linguistics. Oxford & Cambridge USA, 1993. Paperback, 292p.
Taalfilosofie
S.I. Hayakawa, Language in Thought and Action. Second Edition. London, 1973. Paperback, 350p.
John R. Searle (ed.), The Philosophy of Language. Oxford, 1972, reprint. Paperback, 148p.
John R. Searle, Expression and Meaning: Studies in the Theory of Speech Acts. Cambridge [etc.], 1979. Hardcover, 187p.
Lexicologie / lexicografie
Eric Partridge, The Gentle Art of Lexicography: as pursued and experienced by an addict. London, 1963. Hardcover, 119p.
Psycholinguïstiek, taalverwerving en taalontwikkeling
James E. Alatis (ed.), Linguistics and language pedagogy: The state of the art. Washington DC, 1991. Paperback, 612p. (Georgetown University Round Table on Languages and Linguistics 1991).
*Lois Bloom & Margaret Lahey, Language Development and Language Disorders. New York [etc.], 1978. Paperback, 689p.
Theo van Els et al., Applied Linguistics and the Learning and Teaching of Foreign Languages. London [etc.], 1984 (translation from the Dutch 1977 edition). Paperback, 386p.
*Ton van der Geest, Some Aspects of Communicative Competence and their Implications for Language Acquisition. Assen / Amsterdan, 1975. Paperback, 263p.
Willem J. Levelt, Speaking: From Intention to Articulation. Cambridge (Mass.) / London, 1993. Paperback, 566p.
*Frank Smith, Understanding reading: A Psycholinguistic Analysis of Reading and Learning To Read. New York [etc.], 1971. Hardcover, 239p.
*Danny D. Steinberg, An Introduction to Psycholinguistics. London / New York, 1993. Paperback, 266p.
*Lydia White, Grammatical Theory and Language Acquisition. Dordrecht / Cinnaminson (USA), 1982.
Sociolinguïstiek & dialectologie
John T. Platt & Heidi K. Platt, The Social Significance of Speech: An introduction to and workbook in sociolinguistics. Amsterdam / Oxford / New York, 1975. Paperback, 194p. (North-Holland Linguistic Series; 23)
J.K. Chambers & Peter Trudgill, Dialectology. Cambridge [etc.], 1980. Paperback, 218p. (Cambridge Textbooks in Linguistics). Rug verkleurd.
W.N. Francis, Dialectology: An Introduction. London / New York, 1983. Paperback, 240p. (Longman Linguistics Library; 29).
Isolde Friebel & Heinrich Händel (eds.), Britain-USA Now: A survey in key words. London, 1974. Paperback, 407p.
Leonard Michaels & Christopher Ricks (eds.), The State of the Language: An exceptional gathering of Britisch & American observations on English as the sensitive register of our ideas, feelings, and manners at the beginning of the 1980s. Berkeley (California) [etc.], 1980. Hardcover, 609p.
Peter Trudgill & J.K. Chambers (eds.), Dialects of English: Studies in Grammatical Variation. London / New York, 1991. Paperback, 306p. (Longman Linguistics Library).
Loreto Todd, Pidgins and Creoles. London / Boston, 1974. Paperback, 106p. Rug verkleurd.
Historische taalkunde
Dennis E. Baron, Grammar and Good Taste: Reforming the American Language. New Haven / London: 1982. Hardcover, 263p.
Robert Burchfield, The English Language. Oxford / New York, 1985. Hardcover, 194p.
Charles Jones (ed.) , Historical Linguistics: Problems and Perspectives. London / New York, 1993. Paperback, 405p. (Longman Linguistics Library).
Robert D. King, Historical Linguistics and Generative Grammar: A Comprehensive Picture of Historical Linguistics in the Perspective of the Theory of Generative Grammar. Englewood Cliffs (NJ), 1969. Hardcover, 230p.
Winfred P. Lehmann, Historical Linguistics: An Introduction. New York [etc.]. 1966. Hardcover, 297p.
E.H. Sturtevant, Linguistic Change: An Introduction to the Historical Study of Language. Chicago / Toronto, 1960 (1917). Paperback, 185p.
Geschiedenis taalkunde
(Zie bovenstaande foto, bovenaan de stapel)
Hans Aarsleff, The Study of Language in England 1780-1860. Minneapolis / London, 1983. Paperback, 278p.
William Cobbet, A Grammar of the English Language: The 1818 New York first edition with passages added in 1819, 1820 and 1823. Amsterdam, 1983. Paperback, 185p.
William Cobbet, A Grammar of the English Language: In a Series of Letters. With an Introduction by Robert Burchfield.Oxford / New York, 1984. Paperback, 179p.
Murray Cohen, Sensible Words:Linguistic Practice in England 1640-1795. Baltimore / London, 1977. Hardcover, 188p.
John T. Waterman, Perspectives in Linguistics: An account of the background of modern linguistics. Chicago, 1963. Paperback, 105p.
Geschiedenis van de taal in bepaalde perioden
W.F. Bolton, The Language of 1984: Orwell’s English and ours. Oxford, 1984. Paperback, 252p.
J.A. Burrow & Thorlac Turville-Petre, A Book of Middle English. Oxford / Cambridge USA, 1992. Paperback, 303p.
Stephan Gramley & Kurt-Michael Pätzold, A Survey of Modern English. London / New York, 1992. Paperback, 498p.
Margaret Schlauch, The English Language in Modern Times (since 1400). Warszawa, 1959. Hardcover, 316p.
Susie I. Tucker, Protean Shape: A Study in Eighteenth-century Vocabulary and Usage. London, 1967. Hardcover, 322p. Extra: brief van de auteur aan Dr. Aarts.
Fonetiek & fonologie
D.B. Fry, The Physics of Speech. Cambridge [etc.], 1982. Paperback, 148p. (Cambridge Textbooks in Linguistics).
Daniel Jones, English Phonetics. Leipzig, 1939. Hardcover, 326p.
Roger Kingdon, The Groundwork of English Intonation. London [etc.], 1959. Hardcover, 272p.
Roger Kingdon, The Groundwork of English Stress. London [etc.], 1959. Hardcover, 224p.
Peter A.D. MacCarthy, English Pronunciation: A Practical Handbook for the Foreign Learner. Cambridge, 1947.
Syntaxis
Bas Aarts, English Syntax and Argumentation. Basingstoke (Hampshire) / London, 1997. Paperback, 297p. (Modern Linguistics Series).
Bas Aarts, English Syntax and Argumentation. Second Edition. Basingstoke (Hampshire) / New York, 2001. Paperback, 312p. (Modern Linguistics Series).
Adrian Akmaijan & Frank Heny, An Introduction to the Principles of Transformational Syntax. Cambridge (USA) / London, 1975. Hardcover, 418p. Los inlegvel: begeleidende nota waaruit blijkt dat dit een review copy was, geadresseerd aan F. Aarts (foutief gespeld: Aauts), 21-6-1976.
Robert D. Borsley, Syntactic Theory: A Unified Approach. London [etc.], 1991. Paperback, 238p.
E.K. Brown & J.E. Miller, Syntax: A Linguistic Introduction to Sentence Structure. London [etc.], 1980. Paperback, 394p. (Hutchinson University Library)
E.K. Brown & J.E. Miller, Syntax: Generative Grammar. London [etc.], 1982. Paperback, 240p. (Hutchinson University Library)
Griet Coupé, Syntactic extension: The historical development of Dutch verb clusters. (Proefschrift). Utrecht, 2015. Paperback, 312p.
Ralph B. Long, The Sentence and its Parts: A Grammar of Contemporary English. Chicago / London, 1969 (reprint). Hardcover, 528p.
Elizabeth Closs Traugott, The History of English Syntax: A Transformational Approach to the History of English Sentence Structure. New York [etc.], 1972. Hardcover, 216p.
Herman Wekker & Liliane Haegeman, A Modern Course in English Syntax. London [etc.], 1985. Paperback, 202p. Rug wat verkleurd.
David J. Young, The Structure of English Clauses. London [etc.], 1980. Paperback, 373p. (Hutchinson University Library)
Pragmatiek
(Zie op de bovenstaande foto, bovenaan.)
Diane Blakemore, Understanding utterances: An introduction to pragmatics. Oxford UK / Cambridge USA, 1992. Paperback, 191p.
Stephen C. Levinson, Pragmatics. Cambridge [etc.], 1984 (reprint). Paperback, 420p. (Cambridge Textbooks in Linguistics).
Semantiek
Jan M.G. Aarts & Joseph P. Calbert, Metaphor and Non-Metaphor: The Semantics of Adjective-Noun Combinations. Tübingen, 1979. (Linguistische Arbeiten).
Minoji Akimoto, Idiomaticity. Tokyo, 1983. Hardcover, 358p.
George L. Dillon, Introduction to Contemporary Linguistic Semantics. Englewood Cliffs (NJ), 1977. Paperback, 150p.
Th. R. Hofmann, Realms of Meaning: An Introduction to Semantics. London / NewYork, 1993.
James R. Hurford & Brendan Heasley, Semantics: a coursebook. Cambridge [etc.], 1989 (reprint). Paperback, 292p.
Ruth M. Kempson, Presupposition and delimitation of semantics. Cambridge [etc.], 1975. Paperback, 235p.
Geoffrey N. Leech, Towards a Semantic Description of English. London / Harlow, 1969. Hardcover, 277p.
F.R. Palmer, Mood and Modality. Cambridge [etc.], 1986. Paperback, 243p. (Cambridge Textbooks in Linguistics).
F.R. Palmer, Semantics. Second Edition. Cambridge [etc.], 1981. Paperback, 221p.
John I. Saeed, Semantics. Oxford / Malden (Mass.), 1998 (reprint). Paperback, 360p.
Wim Tigges (ed.), Explorations in the Field of Nonsense. Amsterdam, 1987. Hardcover, 255p. (DQR Studies in Literature; 3).
Stephen Ullmann, Semantics: An Introduction to the Science of Meaning. Oxford, 1962. Hardcover, 278p.
Stephen Ullmann, The Principle of Semantics. Oxford / Glasgow, 1967. Hardcover, 352p.
R.A. Waldron, Sense and sense development. London, 1967. Hardcover, 224p. (The Language Library).
C.L. Hamblin, Imperatives. Oxford / New York, 1987. Harcover, 262p.
Eirly Davies, The English Imperative. London [etc.], 1986. Hardcover, 275p. (Croom Helm Linguistics Series).
Overige
V.H. Collins, One Word and Another: A Book of Synonyms with Explanations and Examples. London, 1964 (reprint). Hardcover, 164p.
Andreas Fischer et al., Text types and corporea: Studies in Honour of Udo Fries. Tübingen, 2002. Hardcover, 225p.
H.W. Fowler, A Dictionary of Modern English Usage. Second edition, revised by Ernest Gowers. Oxford, 1980 (reprint). Hardcover, 725p.
Ernest Gowers (revised by Sidney Greenbaum & Janet Whitcut), The Complete Plain Words. London, 1986. Hardcover, 288p.
Randolph Quirk & Sidney Greenbaum, A University Grammar of English – Workbook (by R.A. Close), adapted for Dutch-speaking students. Groningen, 1976. Paperback, 190p. (University of Nijmegen Department of English).
John Sinclair, Corpus, Concordance, Collocation. Oxford [etc.]. 1991. Paperback, 179p.
Lynne Truss, Eats Shoots & Leaves: The Zero Tolerance Approach to Punctuation. London, 2003. Hardcover, 209p.
Joseph Wright, Grammar of the Gothic Language. Oxford, 1949 (reprint of the edition of 1910). Hardcover, 358p.
Een van de belangrijkste vernieuwingsbewegingen uit de Nederlandse literatuur is de Beweging van Tachtig. Willem Kloos, Jacques Perk, Herman Gorter, Frederik van Eeden en Lodewijk van Deyssel: allemaal namen die ons na meer dan 100 jaar nog bekend in de oren klinken. Behalve werken van deze dichters en schrijvers, met wie ik al ruim 30 jaar een speciale band heb, verzamelde ik door de tijd heen ook boeken over hen.
Deze doorsnede bevat alle studies en documentatie (autobiografieën etc.) aanwezig in de Bibliotheca Habetsiana die te maken hebben met de Tachtigers en/of het tijdschrift De Nieuwe Gids en het leven en werk van de hoofdpersonen uit de beweging.
Ik zit met een probleem, een luxeprobleem weliswaar (zoals alle bibliofiele problemen), maar toch. Bij uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep verschenen in de loop der jaren poëzie-delen in een uniforme editie, die echter niet met een reeksnaam zijn aangeduid – en dat bij een zo prominent reeksenuitgever!
Het zijn prachtig uitgegeven dichtbundels, tweetalig en qua vormgeving doen ze een beetje denken aan de Baskerville Serie: zwartlinnen banden met gouden belettering, crèmekleurige omslagen, zelfde formaat. Er zijn ook interessante verschillen:
