In het tijdschrift Boekenpost wordt een oproep gedaan aan lezers om te beschrijven hoe ze omgaan met hun boekenbezit. De hoeveelheid boeken die je aanschaft groeit maar door en door. Dat geldt ook voor mij. Ik weet ook dat er nog grotere verzamelaars zijn, gekeken naar aantallen. Daar is het mij nooit om te doen geweest, maar het probleem van ruimte en overzicht speelt altijd en overal. Daarom geef ik graag gehoor aan de oproep van boekenpost. Misschien ook leerzaam voor anderen, misschien alleen amusant. Beste lezers van dit blog, doe mee!

Hoe houd ik mijn persoonlijke bibliotheek op orde?

Een van de uitdagingen van de bibliofiel (en van de verzamelaar in het algemeen), groter nog dan financiële ruimte, is fysieke ruimte – opslagcapaciteit. Ook als je een grote ruimte tot je beschikking hebt, stuit je uiteindelijk op de begrenzing.

Uitgangspunt is dat mijn bibliotheek mij en mijn grillen ten dienste staat en niet de woning moet overwoekeren: boeken moeten toegankelijk en binnen handbereik zijn, én het oog wil ook wat.

Een belangrijk principe voor mij is dat ik graag al mijn boeken wil (over)zien en ze ter hand kan nemen zonder eerst hindernissen te moeten overbruggen. Dat betekent:

[1] Alle boeken bij elkaar in één ruimte.
[2] Geen boeken achter boeken.
[3] Op een enkele uitzondering na staan de boeken rechtop, in het gelid.
[4] Geen stapels.

Daarnaast houd ik om esthetische redenen vast aan:

[5] Geen boeken op de grond – dat vind ik te rommelig en ik vrees de papiervisjes.
[6] Geen (hoge) boekenkasten midden in de kamer – ik vermoed dat dit principe een keer gaat sneuvelen als het er echt op aankomt, maar dat moment stel ik zo lang mogelijk uit. Als uitweg heb ik nog kleine meubeltjes waarop je nog boeken kunt plaatsen: kastjes, kistjes, tafels. Ja, hier zie je wel een enkel stapeltje van maximaal 5 boeken.

[Update 2022:

==> Door verhuizing naar een ander huis heb ik niet meer een dermate grote ruimte dat ik kan vasthouden aan principe nummer 1. Laten we het principe coulanter toepassen (zolang dat past): binnen één huis. Er zijn verzamelaars bekend die hun collectie in 2 of meer huizen moesten onderbrengen.
==> Door de gestage groei van de collectie zondig ik inmiddels ook tegen principe nummer 2. Mea culpa!

Einde update]

Dit alles betekent dat ik me nog wat extra handicaps heb opgelegd om binnen de beschikbare ruimte te blijven. Ik heb daar enkele nuttige tips voor:

¶ Af en toe ook weer boeken wegdoen. Minst geliefde methode, maar hou in gedachten dat je er andere mensen een plezier mee kunt doen. Zie ook verderop.

¶ Gebruik de plankruimte zo optimaal mogelijk: een wandsysteem waarbij je planken op nagenoeg elke hoogte kunt aanbrengen in de kast, koop zonodig planken bij.

¶ Minimaliseer de plankhoogte maximaal, zodat er niet te veel lege ruimte is boven het boek (maar klem ze natuurlijk ook niet in, je moet een boek er wel lekker uit kunnen pakken zonder het te beschadigen).

¶ Leg de bovenste plank lager dan bovenaan de stelling, dan kun je nog doorgaan tot tegen het plafond. Heb je een hogere kamer, gebruik dan hogere stellingen of opzetstukken. Klik op onderstaande foto voor meer detail.

¶ Pas je indeling in genres en de sortering van de boeken aan zodat niet extreme formaten (heel groot of heel klein) de plankhoogte bepalen en ruimte verspillen. Zo ben ik aan de westwand erin geslaagd van de standaard 7 horizontale lagen er 9 te maken.

Zonder boeken zijn mijn kasten maar kale stellingen, maar gevuld met boeken valt de kast bijna weg door de ranke stellingen en planken en gaat alle aandacht naar de boeken. Op deze manier lukt het mij om in een relatief bescheiden oppervlak veel boeken te herbergen, veilig en droog.

Een duidelijk voorbeeld van hoe je plankruimte optimaliseert

Hoe bewaar ik het overzicht?

Ik ben vrij ordelijk aangelegd en het ordenen van boeken brengt mij innerlijk veel genoegen en rust, zowel de handeling als het resultaat. Zie verderop voor de indeling die ik hanteer.

Daarnaast houd ik in een database bij wat ik heb, met bibliografische basisinformatie (auteurs, titel, ondertitel, uitgeverij, jaar van uitgave, druk, aantal pagina’s, reeksnaam, hoofdgenre, vertaler, etc.), met wat extra notities als er wat speciaals zit aan een boek (b.v. typografie, genummerde oplage, etc.) en bij non-fictie vaak één of meer trefwoorden (“middeleeuwen”, “Afrika”, “bloemlezing”, etc.).

Dit helpt mij vooral als extern geheugensteuntje als ik weer eens op pad ben, want zelfs met een goed geheugen kun je je wel eens vergissen, en soms wil je weten welke uitgave (1^e druk? Gebonden of paperback?) je hebt om hem eventueel te vervangen door een beter exemplaar, een zogenaamde upgrade. Of had ik die titel van Tacitus nu in de ene of de andere reeks?

Doe ik ook regelmatig boeken weg?

Ik heb in de ruim 30 jaar dat ik actief boeken verzamel ook veel boeken weggedaan, naar schatting ca. 2000 boeken. Ik doe dat niet op regelmatige basis, het is eerder het gevolg van een impulsieve opruimdrift. In 2013 was de laatste grote shake out, i.v.m. een aanstaande verhuizing; afgelopen jaar heb ik nog boeken (voornamelijk kinderboeken en dubbele exemplaren) geschonken aan een stichting die boeken verkoopt om goede doelen te financieren.

Verkopen van boeken heb ik ook gedaan. In de jaren ’90 leurde ik als student met mijn boeken bij Nijmeegse antiquariaten om weer wat vers boekenbudget te creëren en te investeren in “kwaliteit i.p.v. kwantiteit”, maar in de loop van de tijd waren er dan toch weer wat veel koopjes het huis binnengeslopen. Toen Markplaats nog niet zo populair was, heb ik via dat kanaal nog wel eens een enkel boek verkocht. Meestal is het een hoop gedoe, vreet het tijd, en is het resultaat onbevredigend. Ik ben er helemaal mee gestopt, en geef dan liever boeken weg als ze me echt in de weg staan.

Hoe orden ik mijn boeken?

Mijn boekenverzameling valt grofweg uiteen in twee categorieën: fictie en non-fictie. Deze twee hoofdcategorieën staan bij mij gescheiden: de westwand bevat werken van Dichter und Denker, primaire literaire en filosofische werken; de oostwand bevat de rest: secundaire literatuur (letterkundige studies, literaire biografieën, etc.), taalkunde, geschiedenis, studies over filosofie, een tweetal plankjes Limburgensia (vooral Maastricht), kunstboeken, religie en overige genres.

Biografieën over andere personen dan schrijvers of dichters staan veelal onder geschiedenis bij het tijdvak waarin ze thuishoren.

Fictie

Primaire literatuur is opgedeeld in poëzie (taaloverstijgend), Nederlandse literatuur, vertaalde literatuur en literatuur in diverse talen (Engels, Frans, Duits, Italiaans). Dat laatste bestaat overigens uit slechts enkele plankjes, het gros is Nederlands of vertaald (en de verdeling tussen die twee is half-om-half). Binnen zo’n taalgebied zijn de boeken gesorteerd op achternaam van de auteur – binnen een auteur hanteer ik geen specifieke onderverdeling, vaak is “hoe past het netjes in de kast” de doorslaggevende factor.

Er zijn twee uitzonderingen op bovenstaande indeling:

[1] Eén van de wandkasten en een vitrinekast zijn bestemd voor oudere drukken, meestal van literaire werken, soms van “curiosa”. Hierin staan veel oudere en oorspronkelijke uitgaven van 18e-, 19e- en vroeg-20e-eeuwse auteurs (van Hooft en Vondel tot en met Ter Braak en Du Perron).

[2] Literaire reeksen: als enthousiast verzamelaar van (met name gebonden) literaire reeksen (Ambo-Klassiek, Baskerville, Grote Bellettrie, Russische Bibliotheek, diverse verzamelde en volledige werken van auteurs) heb ik die graag op een veilige plaats bij elkaar – gewend als ik was aan vettige kinderhandjes en om ze op ooghoogte te hebben – op de bovenste planken. Mocht de boekenkelder ooit onderlopen, dan blijven mijn meest dierbare boeken het langst buiten schot. Hier lopen genres ook wat door elkaar: poëzie, proza, filosofie, geschiedenis. De reeks is hier het dominante indelingscriterium. Zo vind je Dante op wel 3 plekken in de bibliotheek.

Non-fictie

Ik ben wel enigszins een systematicus die houdt van categorieën en subcategorieën, zodat de boeken die verwante onderwerpen hebben ook fysiek dicht bij elkaar staan, in het besef overigens dat sommige boeken wel op 2 of meer plekken zouden passen (b.v. tijdvak of land). In dat geval maak ik een keuze voor het onderwerp of de categorie die mijn grootste belangstelling heeft of waar het boek het allerbest bij past.

Hieronder in de afbeelding toon ik de hoofdindeling die ik grofweg hanteer, maar de daadwerkelijke plaats in de kast hangt af van een aantal pragmatische overwegingen, zoals de hoogte van het boek. Zie ook de uitleg eerder in dit artikel: om efficiënt van alle beschikbare ruimte gebruik te maken, zijn plankhoogtes variabel en komen de kleinere pockets (b.v. Aula) vaak bij elkaar in een kleiner vak.

E-books

Een van de vragen gaat over e-books. Ja, die heb ik ook. Mijn voorkeur gaat duidelijk uit naar papieren boeken, dingen die je stuk voor stuk kan vasthouden, voelen, ruiken.

E-books daarentegen gebruik ik vooral functioneel, als alleen de tekst ertoe doet, als ik b.v. efficiënt door een tekst wil zoeken – dat is digitaal toch een stuk makkelijker. Voor werkgerelateerde (ICT) materialen en cursussen heb ik zelfs een sterke voorkeur voor digitale teksten, die veel draagbaarder (portable) zijn dan de lelijke en dikke papieren paperbacks of ordners.

E-books gebruik ik, lees ik (soms), maar verzamel ik niet.