Of het iets met een spirituele ingeving te maken had, weet ik niet. In 2005 kocht ik echter twee bijzondere boeken te midden van een hele stapel andere bij de jaarlijkse verkoop in oktober van de Vincentiusvereniging te Roermond. Beide woordenboeken (de meest linkse boeken op de foto hieronder) hebben betrekking op een der talen waarin de Bijbel oorspronkelijk is overgeleverd, het Hebreeuws en het Grieks.

Deze boeken waren ingedeeld in de categorie “oude boeken”, zonder verdere specificatie, zoals de andere zgn. genres als “romans”, “buitenlandse boeken”, “Oorlog” – kortom een indeling die Borges’ Chinese encyclopedie niet zou misstaan.

Niet dat ik het Hebreeuws of het klassieke Grieks beheers, of zelfs maar lezen kan, maar vreemde schrifttekens trekken altijd mijn aandacht, zeker als ze in oude, mooi ingebonden boeken te vinden zijn. Daarbij gaat het niet om gewoon een Hebreeuws en een Grieks woordenboek, maar om woordenboeken die in respectievelijk het Oude en Nieuwe Testament gespecialiseerd zijn, zoals er ook specifiek woordenboeken op de teksten van Homeros zijn, of grammatica’s die alleen het Attisch Grieks behandelen – heerlijk dit soort specialismen.

Is het toeval dat beide boeken Duits zijn of floreerde in dat taalgebied eind 19^e eeuw de taalwetenschap daadwerkelijk het meest? Het geeft ook te denken dat deze twee boeken in één stapel samen te vinden waren. Waren ze eigendom geweest van een geestelijke, een theoloog, een student, een instituut, een van de kerkelijke/bisschoppelijke instellingen in Roermond? In een van de boeken staat wel een klein stempeltje, maar helaas heb ik dit niet kunnen thuisbrengen.

Het woordenboek Hebreeuws is van de twee niet alleen het meest exotische voor mijn gevoel, het is ook het fraaist vormgegeven, in halfleer, fraai gebonden met goudopdruk op de rug. Het moet ook een hele klus zijn geweest om (zonder computers, tekstverwerkers en DTP-software!) de kolommen van dit boek te zetten en te drukken: Hebreeuwse schrifttekens, daarnaast ons eigen Latijnse schrift en soms nog Griekse letters als er een Grieks equivalent is te vinden van bepaalde woorden, zoals in een van de afbeeldingen is te zien.

Als je geen kennis van de betreffende talen of schriftsystemen hebt, is gericht zoeken nagenoeg uitgesloten, dus meer dan geboeid bladeren is eigenlijk niet mogelijk. Het genoegen zit deels in de historische ervaring: enigszins in aanraking te komen met het Palestina van meer dan 2000 jaar geleden (en de blik daarop vanuit de 19e eeuw). Door de verwijzingen naar Bijbelplaatsen kun je natuurlijk wel in een Nederlandse versie meekijken, en bovendien staat de betekenis in het Duits ernaast.

Aardig vind ik nog dat er ook nog een Duits-Hebreeuwse woordenlijst is opgenomen, waardoor je toch iets gerichter kunt zoeken, maar vooral dat er nog een specifieke subset is opgenomen voor de gedeeltes van het OT die in het Aramees zijn opgesteld, de taal waarin Jezus zou hebben gesproken. In het huidige Syrië en Irak wordt op plaatsen nog een variant van het Aramees gesproken.

Een vergelijkbare ervaring biedt het andere gekochte boek, dat niet zomaar “het Grieks”, of zelfs maar algemeen “het oude Grieks” omvat, maar dat specifiek het Nieuwtestamentisch Grieks beschrijft, een ook nog even de “overige oerchristelijke literatuur” meeneemt. En dan heet het nog maar een Handwörterbuch te zijn! Wie een beetje bekend is met het Middelnederlandsch woordenboek en het daarvan deels afgeleide Handwoordenboek, snapt hoe de verhoudingen zullen liggen.

Dit boek is iets strakker en moderner vormgegeven, met een kartonnen cassette waarin het boek goed behouden blijft. Omgekeerd zie je hier na de Griekse lemmata af en toe ook weer Hebreeuwse verwijzingen opduiken, als er blijkbaar een equivalent bestaat. De Griekse letters en woorden geven door mijn basale kennis van het Grieks iets meer herkenning. Zo stuit ik o.a. op dendron (boom), krypto (verbergen, verstoppen), genesis (geboorte) en nautès (schipper, matroos).

Ook in dit boek zijn de pagina’s a.h.w. gecodeerd met Bijbelplaatsen, wat een speurtocht alleen nog maar leuker maakt. Nog een leuk detail: op rug en titelblad is een soort schildje weergegeven met daarin de Griekse letter Tau, o.a. symbool voor leven en wederopstanding en icoon van de H. Franciscus (Tau kruis).

Literatuur

Siegfried, Carl; Stade, Bernhard, Hebräisches Wörterbuch zum alten Testamente. Mit zwei Anhängen: 1. Lexidion zu den aramäischen Stücken des alten Testamentes – 2. Deutsch-Hebräisches Wörterverzeichnis. Verlag Von Veit & Comp., Leipzig, 1893. 1e druk – gebonden, 978p.

Preuschen, Erwin, Vollständiges Griechisch-Deutsches Handwörterbuch zu den Neuen Testaments. Und der übrigen urchristlichen Literatur. Alfred Töpelmann, Giessen, 1910. 1e druk – gebonden, 592p.