In plaats van te lezen was ik weer eens op boekenjacht. Na weken bot te hebben gevangen, was ik erg hongerig geworden. Wekenlang leek er ook nauwelijks beweging in de voorraad van de bezochte locaties. Deze keer werd ik echter niet teleurgesteld. Ten eerste leek iemand zijn boekenplank Europese (met name Britse) geschiedenis te hebben leeggeruimd. Ik heb na zorgvuldige overweging mijn selectie gemaakt. Ik vind dit nog leuker dan op de zoveelste (half)nieuwe fictie te stuiten.

Wat het nog beter maakte, is dat er ook verschillende ‘oudjes’ tussen de boeken zaten, waarvan er drie mee naar huis mochten. Allereerst een fraai boek van Arthur van Schendel over Verlaine, “het leven van een dichter”: een dichterlijke schrijver over een andere dichter – dat is natuurlijk geen wetenschappelijk verantwoorde studie of biografie, maar als je het meer leest als een boek van Van Schendel i.p.v. een boek over Verlaine (deze zeer adequate formulering dank ik aan antiquaar Fokas Holthuis), dan is er veel te genieten. Dat geldt evenzeer voor de vormgeving van het boek. Wat een prachtig bandontwerp! Dit blijkt te zijn van Pieter Hofman, die banden ontwierp in symbolistische en art deco stijl. Zie voor meer over hem o.a. de fotoblog van Dutch Book Design over “laat symbolisme” en een kort artikel op de site van Rond 1900.

Geheel in de lijn van bovengenoemd geschiedenisplankje ligt het tweede oudje, Les Anglais au Moyen Âge: la vie nomade et les routes d’Angleterre au XIVe siècle, geschreven door J.J. (Jean Jules) Jusserand en uitgegeven in 1884 door de bekende uitgeverij Hachette te Parijs. De band is weliswaar een latere, waarschijnlijk particuliere binding, maar het blijft een aardig boekje. De auteur was een diplomaat, die o.a. Frans ambassadeur in Verenigde Staten was gedurende de Eerste Wereldoorlog, maar die zich ook erg interesseerde voor Engeland  – zo blijkt uit zijn vele Franstalige en Engelstalige publicaties over de geschiedenis van Engeland. Naar verluidt was hij zeer bedreven in het Engels en in de Romaanse talen.

Last but not least stuitte ik op een werkje van Louis Veuillot, Rome et Lorette, de 3e editie uit 1845. Hoewel de band een beetje beschadigd is, met name bovenaan de rug, en het binnenwerk niet overal meer vlekkeloos, ziet het er voor die leeftijd nog heel aardig uit. Ik kende de auteur helemaal niet, maar de op het eerste gezicht wat vroom aandoende inhoud gecombineerd met een reis naar Rome en Napels (pelgrimage?) en het feit dat dit boek uit de eerste helft van de 19e eeuw stamt, deed mij toch besluiten het mee naar huis te nemen.

Nader onderzoek naar de auteur, Louis Veuillot (1813-1883), leert dat de man journalist was en “homme de lettres”, groot voorstander en fel verdediger van particulier onderwijs. Hij geldt als “catholique passioné”, en dat is ook wat in het gekochte boekje is te merken. Als een soort Augustinus op moment van bekering vertelt hij vol smaak dat hij in zijn leven allerlei verkeerde keuzes heeft gemaakt, maar uiteindelijk toch gelukzalig in de handen van God viel. Een zekere Gustave levert hem de antwoorden op zijn levensbeschouwelijke vragen. Op de vraag bijvoorbeeld hoe het zit met de christelijke vrede en de strijd die er desondanks is, antwoordt deze:

“Que pourrions-nous désirer, si le corps habitait ici-bas en paix et en gloire, et si le coeur trouvait dans les tendresses humaines (…) tout ce qu’il y souhaite [wenst] et tout ce qu’il y a cherché? Mais la fleur et l’épine [doorn] sont sur la même branche; il n’est point de chemin aisé [gemakkelijk, vgl. Eng. ‘easy’] où l’on ne rencontre enfin la fatigue, de miel qui n’ait son degout, de beauté qui n’ait son imperfection, de paix humaine et de contentement terrestre où ne séjournent l’inquiétude et le desir; cela est bien, et nous devons remercier Dieu de laisser en nous ces témoignages de notre infirmité [onvolkomenheid, zwakte].” (pp. 118-119).

Wat houden we nog te wensen over als alles al op aarde in heerlijkheid vervuld wordt? De doorn behoort tot dezelfde tak als de bloem, elk geluk kent zijn schaduwzijde, elke aardse tevredenheid ook innerlijke onrust en verlangen, en we moeten God danken voor dit verlangen, het maakt ons bewust van onze onvolkomenheid en streven naar het hogere.

Zowel de Franse als de Engelse Wikipedia noemt hem “ultramontaan“, wat zoveel wil zeggen dat hij een grote voorstander is van de pauselijke macht en suprematie (de Paus bevindt zich “aan de andere kant van de bergen” – de Alpen – vandaar. Een omkering overigens van de oorspronkelijke betekenis). Specifiek de Franse politiek kende dit soort bewegingen: “the name ultramontain was applied to people who supported papal authority in French political affairs”. Ook in België en Nederland liet dit ideeëngoed van zich spreken, o.a. in de schoolstrijd eind 19e eeuw en de houding van dubbele loyaliteit van sommige katholieken alhier. Als katholiek schrijver had hij vanzelfsprekend niet veel op met het eigentijdse liberalisme, waarover hij dan ook een kritisch boek schreef, L’Illusion libérale.

Zoals gezegd gaat Rome et Lorette over meer directe, persoonlijke geloofszaken. “Avec un zèle de converti, Veuillot écrit plusieurs ouvrages entièrement consacrés à montrer la beauté qu’il voyait dans la doctrine et la vie chrétienne”, aldus Wikipedia. Dat apologetische, getuigende van de schoonheid van het christelijke (lees: katholieke) geloof is ook de dominante trek in dit boek. “C’est un doux moment, dans la vie de chrétien, que celui où, n’étant pas tout à fait rentré encore dans la grâce de Dieu, il est assuré d’y rentrer bientôt” (p. 167), het zoete moment dus dat je er nog net niet bent, maar wel de zalige staat bijna bereikt hebt.

De eerste uitgave verscheen in 1841 en vele herdrukken volgden, wat op een zekere populariteit duidt. De meeste van die edities zijn voor enkele tientjes online verkrijgbaar. Alleen de editie onder handen, mits in goede staat en met deze versierde band, kost ca. 150 euro. De tekst is inmiddels vrij van auteursrechten en dus op internet te lezen, onder andere de 1e druk uit 1841 via OpenLibrary en de 16e druk uit 1879 via Archive.org.

Besproken boeken

Ayton, Andrew; Preston, Philip, The Battle of Crécy, 1346. Boydell Press, Suffolk [etc.], 2005. 1e druk – gebonden, 390p.

Blanning, Tim, The Pursuit of Glory. Europe 1648-1815. Viking [Penguin], New York [etc.], 2007. 1e druk – gebonden, XXVII+707p. – [Penguin History of Europe].

Dockray, Keith, Edward IV. A Source Book. Sutton, Cornwall, 1999. 1e druk – paperback, XL+150p.

Duby, Georges, De drie orden. Het zelfbeeld van de feodale maatschappij 1025-1225. vertaald uit het Frans door Betsy Raymakers, Agon, Amsterdam, 1992. 2e druk – gebonden, 441p.

Finlay, Richard J., Modern Scotland 1914-2000. Profile Books, London, 2004. 1e druk – gebonden, VIII+424p.

Jusserand, J.J., Les Anglais au Moyen Age: La vie nomade. Et les routes d’Angleterre au XIVe siècle. Librairie Hachette et Cie, Paris, 1884. 1e druk – gebonden, 306p.

Schendel, Arthur van, Verlaine. Het leven van een dichter. J.M. Meulenhoff, Amsterdam, 1927. 1e druk – gebonden, 184p.

Veuillot, Louis, Rome et Lorette. Ad Mame et Cie, imprimeurs-libraires, Tours, 1845. 3e druk – gebonden, 398p.

Weir, Alison, Mary, Queen of Scots and the murder of Lord Darnley. Ballantine Books, New York, 2003. 1e druk – gebonden, XVII+670p.