In deze aflevering een doorsnede uit de Bibliotheca Habetsiana: literatuurgeschiedenis. In onderstaand overzicht beperken we ons tot de literatuurgeschiedenissen die over de Nederlandstalige literatuur gaan en overzichtswerken van Europese literatuur door Nederlanders. Schoolboeken voor het middelbare onderwijs blijven buiten beschouwing.

De aartsvaders van de literatuurgeschiedenis

Jonckbloet, W.J.A., Geschiedenis der Middennederlandsche Dichtkunst [3 delen in 3 banden]. P.N. van Kampen, Amsterdam, 1851-1855. 1e druk – gebonden, XVI+414+477+652p. – Drie delen in 3 banden (vaak ziet men 3 delen in 2 banden), halfleer, met deelnummer, auteurnaam en titel in goud op zwart. Deel 3 bevat als bijlagen: Uittreksels uit de MS. Rekeningen der Graven van Holland en van Bloys. Naamlijst van intekenaren. Eigendom geweest van F.H.M. Ouwerling, bekend Nederlands archivaris, fraai ex-libris.

Doorenbos, W., Handleiding tot de geschiedenis der letterkunde, vooral van den nieuweren tijd (2 delen in 1 band). Ybe Ybes / De Seyn Verhoughstraete, Arnhem / Roeselare, 1882. 2e druk – gebonden, X+372+X+VIII+427p.

Groot, D. de; Leopold, L.; Rijkens, R.R., Nederlandsche letterkunde [2 delen]. De voornaamste schrijvers der vier laatste eeuwen. J.B. Wolters, Groningen, 1900-1901. 8e druk – gebonden, 556+588p. – Achtste, verbeterde druk, bewerkt door L. Leopold. (Feitelijk meer een becommentarieerde bloemlezing, maar deze smokkelen we mee in deze lijst.)

Brink, Jan ten, Geschiedenis der Noord-Nederlandsche Letteren in de XIXe eeuw. In biographieën en bibliographieën, 1830-1900. Grootendeels herzien door den Auteur, verder bezorgd en bijgewerkt door Taco H. de Beer. D. Bolle, Rotterdam, z.j. [1901?]. 2e druk – gebonden, XI+467+543+633p.

Kalff, G., Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde [7 delen]. J.B. Wolters, Groningen, 1906-1912. 1e druk – gebonden, ca. 4000p.

Kalff, G., Westeuropeesche letterkunde [2 delen: 1 – 15de en 16de eeuw / 2 – Hervorming en Renaissance]. J.B. Wolters, Groningen / Den Haag, 1923-1924. 1e druk – gebonden, 398+241+CXXXVIp.

De “wetenschappelijke” Te Winkel

Winkel, J. te, De ontwikkelingsgang der Nederlandsche letterkunde [4 delen in 5 banden, registerdeel ontbreekt]. Erven F. Bohn, Haarlem, 1908-1921. 1e druk – gebonden, 515+613+674+1130p.

Bovenstaande set van Te Winkel is bijna compleet, nieuw ingebonden door de vorige eigenaar. Toen ik anderhalf jaar later tegen een complete set aanliep, afkomstig uit een instituutsbibliotheek, kon ik die niet laten staan (zie hieronder): dezelfde druk, maar in een band uit begin 20e eeuw.

Winkel, J. te, De ontwikkelingsgang der Nederlandsche letterkunde [5 delen in 6 banden, compleet]. Erven F. Bohn, Haarlem, 1908-1921. 1e druk – gebonden, 515+613+674+1130+382p. – Ingebonden in fraaie, roodbruine halflederen band met 5 ribben.

Kleinere overzichten van vóór WO2

Leopold, L., Nederlandsche Schrijvers en Schrijfsters. Proeven uit hun werken, met beknopte biographieën en portretten. J.B. Wolters, Groningen, 1912. 6e druk – gebonden, 728p. (Feitelijk meer een becommentarieerde bloemlezing, maar deze smokkelen we mee in deze lijst.)

Prinsen, J., Handboek tot de Nederlandsche letterkundige geschiedenis. Martinus Nijhoff, ‘s-Gravenhage, 1916. 1e druk – gebonden, 748p.

Valk, J. van der, Onze letterkunde. Overzicht der Nederlandsche letterkunde met bloemlezing. Deel I – Middeleeuwen; Deel II – Republiek; Deel III – Koninkrijk. J.M. Bredée, Rotterdam, 1907-1910. 1e druk – gebonden, VIII+496+485+527p.

Walch, J.L., Nieuw Handboek der Nederlandsche Letterkundige Geschiedenis. Tot het einde van de 19e eeuw. Martinus Nijhoff, ‘s-Gravenhage, 1943. 1e druk – gebonden, 793p.

De grootse incomplete serie

Baur, F.; e.a., Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden [7 van 9 delen]. Teulings & L.C.G. Malmberg / Standaard, 's-Hertogenbosch / Brussel, 1939-1975. gebonden, ca. 2600p. Deel 6 is verschenen in 1975, in een andere band dan de rest van de reeks, maar ontbreekt helaas nog in de Bibliotheca Habetsiana. Deel 8 is nooit verschenen. 

Onderstaande set van 7, ik in de jaren '90 met veel moeite bij elkaar verzamelde, kom je tegenwoordig vaak al voor een paar euro tegen op boekenmarkten of een kringloopwinkel. In Rotterdam kocht ik ooit een zelfde set voor € 5,00 samen! Omdat twee keer zo'n plankvullende reeks wel erg veel is, heb ik die tweede set weggegeven.

Mierlo, J. van, De letterkunde van de middeleeuwen tot omstreeks 1300 + Algemeene inleiding: de literatuur, haar historiographie en methodes door Prof. dr. F. Baur. Met een inleiding van Prof. dr. G.S. Overdiep over Middelnederlandsche taal en stijl. Teulings & L.C.G. Malmberg / Standaard, ‘s-Hertogenbosch / Brussel, 1939. 1e druk – gebonden, CXVI+307p. – [Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden; 1].

Mierlo, J. van, De Middelnederlandse letterkunde van omstreeks 1300 tot de Renaissance. Teulings & L.C.G. Malmberg / Standaard, ‘s-Hertogenbosch / Brussel, 1940. 1e druk – gebonden, 421p. – [Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden; 2].

Overdiep, G.S.; e.a., De letterkunde van de Renaissance tot Roemer Visscher en zijn dochters. Teulings & L.C.G. Malmberg / Standaard, ‘s-Hertogenbosch / Brussel, 1944. 1e druk – gebonden, 419p. – [Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden; 3].

Es, G.A. van; Overdiep, G.S., De letterkunde van de Renaissance en Barok in de zeventiende eeuw, deel 1. Teulings & L.C.G. Malmberg / Standaard, ‘s-Hertogenbosch / Brussel, 1948. 1e druk – gebonden, 459p. – [Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden; 4].

Es, G.A. van; Rombauts, E., De letterkunde van de Renaissance en Barok in de zeventiende eeuw, deel 2. Teulings & L.C.G. Malmberg / Standaard, ‘s-Hertogenbosch / Brussel, 1952. 1e druk – gebonden, 486p. – [Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden; 5].

Vooys, C.G.N. de, De letterkunde van de negentiende eeuw tot ongeveer 1885 in Noord-Nederland. Teulings & L.C.G. Malmberg / Standaard, ‘s-Hertogenbosch / Brussel, 1948. 1e druk – gebonden, 354p. – [Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden; 7].

Asselbergs, W.J.M.A., Het tijdperk der vernieuwing van de Noordnederlandse letterkunde. Teulings & L.C.G. Malmberg / Standaard, ‘s-Hertogenbosch; Brussel, 1951. 1e druk – gebonden, 425p. – [Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden; 9].

Knuvelder

Knuvelder, Gerard, Handboek tot de geschiedenis der Nederlandse letterkunde [4 delen, compleet]. L.C.G. Malmberg, ‘s-Hertogenbosch, 1964. 3e druk – gebonden, 403+454+437+512p.

Na de vierde druk (links op onderstaande foto) wordt de reeks in zijn geheel herzien. De delen uit de vijfde druk en later (rechts op de foto) zijn dikker, maar behandelen eveneens de literatuurgeschiedenis tot aan de Eerste Wereldoorlog.
De 4e druk is bekend van de groene bandjes, de set in mijn collectie heeft nog de stofomslagen (zie foto's hieronder), wat ik zelden ben tegengekomen. Van de latere drukken zit er vaak wel nog een stofomslag omheen (zoals hieronder deel I en II).

Knuvelder, G.P.M., Handboek tot de geschiedenis der Nederlandse letterkunde I. Malmberg, Den Bosch, 1976. 6e druk – gebonden, 534p.

Knuvelder, G.P.M., Handboek tot de geschiedenis der Nederlandse letterkunde II. Malmberg, Den Bosch, 1977. 6e druk – gebonden, 630p.

Knuvelder, G.P.M., Handboek tot de geschiedenis der Nederlandse letterkunde III. Malmberg, Den Bosch, 1973. 5e druk – gebonden, 636p. – Geheel herziene druk.

Knuvelder, G.P.M., Handboek tot de geschiedenis der Nederlandse letterkunde IV. Malmberg, Den Bosch, 1976. 5e druk – gebonden, 645p.

Voor de 'moderne' letterkunde is er een handboekje verschenen, dat de periode 1914-1954 behandelt. De Vijftigers komen er nog net in voor.

Knuvelder, Gerard, Handboek tot de moderne Nederlandse letterkunde. L.C.G. Malmberg, ‘s-Hertogenbosch, 1964. 2e druk – gebonden, 236p.

Van Knuvelders literatuurgeschiedenis zijn diverse, zeer sterk ingekorte versies verschenen, veelal eendelig en t.b.v. schoolgebruik. Deze verzamel ik zelf niet.

Moderne eendelige literatuurgeschiedenissen

Bork, G.J. van; Laan, N. (red.), Twee eeuwen literatuurgeschiedenis. Poëticale opvattingen in de Nederlandse literatuur. Wolters-Noordhoff, Groningen, 1986. 1e druk – gebonden, 317p.

Blauw, H.M. de… et al., Nederlandse letterkunde 1. Overzicht van de Nederlandse letterkunde van de middeleeuwen tot 18e eeuw. Het Spectrum, Utrecht, 1987. 1e druk – paperback, 370p. – [Aula; 707].

Chamuleau, R.B.F.M.; Dautzenberg, J.A., Nederlandse letterkunde 2. Overzicht van de Nederlandse letterkunde van de 19e en 20e eeuw. Het Spectrum, Utrecht, 1991. 1e druk – paperback, 426p. – [Aula].

Anbeek, Ton, Geschiedenis van de Nederlandse literatuur tussen 1885 en 1985. De Arbeiderspers, Amsterdam, 1990. 2e druk – gebonden, 314p.

Schenkeveld-van der Dussen, M.A.(red.); e.a. (red.), Nederlandse literatuur. Een geschiedenis. Martinus Nijhoff, Groningen, 1994. 1e druk – gebonden, 938p.

Geschiedenis van de Nederlandse literatuur (2006-2017)

Een van de mooiste meerjarige letterkundige projecten van de afgelopen decennia is de reeks Geschiedenis van de Nederlandse literatuur, die in 9 ouderwets kloeke delen de Nederlandstalige literatuur behandelt van de vroegste teksten tot en met heden.

Oostrom, F.P. (Frits) van, Stemmen op schrift. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur vanaf het begin tot 1300. Bert Bakker, Amsterdam, 2006. 1e druk – gebonden, 640p. – [Geschiedenis van de Nederlandse literatuur; 1].

Oostrom, F.P. (Frits) van, Wereld in woorden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400. Bert Bakker, Amsterdam, 2013. 1e druk – gebonden, 650p. – [Geschiedenis van de Nederlandse literatuur; 2].

Pleij, Herman, Het gevleugelde woord. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1440-1560. Bert Bakker, Amsterdam, 2007. 1e druk – gebonden, 863p. – [Geschiedenis van de Nederlandse literatuur; 3].

Porteman, Karel; Smits-Veldt, Mieke B., Een nieuw vaderland voor de muzen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1560-1700. Bert Bakker, Amsterdam, 2008. 1e druk – gebonden, 1053p. – [Geschiedenis van de Nederlandse literatuur; 4].

Leemans, Inger; Johannes, Gert-Jan, Worm en donder. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1700-1800: De Republiek. Bert Bakker, Amsterdam, 2013. 1e druk – gebonden, 815p. – [Geschiedenis van de Nederlandse literatuur; 5].

Verschaffel, Tom, De weg naar het binnenland. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1700-1800: de Zuidelijke Nederlanden. Bert Bakker, Amsterdam, 2017. 1e druk – gebonden, 331p. – [Geschiedenis van de Nederlandse literatuur; 6].

Berg, Wim van den; Couttenier, Piet, Alles is taal geworden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur, 1800-1900. Bert Bakker, Amsterdam, 2009. 1e druk – gebonden, 833p. – [Geschiedenis van de Nederlandse literatuur; 7].

Bel, Jacqueline, Bloed en rozen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1900-1945. Bert Bakker, Amsterdam, 2015. 1e druk – gebonden, 1140p. – [Geschiedenis van de Nederlandse literatuur; 8].

Brems, Hugo, Altijd weer vogels die nesten beginnen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur, 1945-2005. Bert Bakker, Amsterdam, 2006. 1e druk – gebonden, 792p. – [Geschiedenis van de Nederlandse literatuur; 9].

Meer lezen

In mijn eerste studiejaar Nederlands (Nijmegen, 1990) was deze aflevering van het onvolprezen tijdschrift Literatuur verplichte leesstof. De artikelen geven een goed beeld van de heel verschillende manier van aanpak en beoordeling die tot literatuurgeschiedenissen van elk een heel eigen karakter leidden.