Het leukste aan sneupen vind ik altijd dat je soms dingen tegenkomt waarvan je het bestaan niet eens vermoedde, of waaraan je gewoon niet dacht, maar die je nieuwsgierigheid wekken. Nieuwsgierigheid is, samen met geduld, de beste vriend van de verzamelaar. Sta open voor nieuwe dingen, en je zult altijd verrast worden. Helemaal buiten mijn ‘normale’ interessegebied (maar wat is normaal?) ligt het onderwerp van deze twee brochures die ik tegenkwam: kamperen.

Overlevering

Het zijn twee kwetsbare boekjes, brochures, waarvan het een wonder is dat ze zo’n negentig jaren overleefd hebben: wereldoorlog noch huiselijke opruimwoede noch slijtage hebben deze gebruiksboekjes eronder gekregen. Want dat zijn het: gebruiksboekjes, die na gebruik en anders wel na verloop van tijd, als de herinneringen vervaagd zijn of de deelnemers overleden, worden weggegooid. Het zijn niet bij voorbaat bewaardingetjes.

Dat maakt dat ze inmiddels uiterst schaars en moeilijk vindbaar zijn. Een online zoekactie leert dat er (toevallig?) van de jaargangen 1935 en 1939 precies één exemplaar vindbaar is, te koop bij Nautiek.nl, een gespecialiseerde boekwinkel (“World’s Largest online Maritime Bookstore”). Andere jaren heb ik nergens aangetroffen, andere exemplaren van 1935 of 1939 ook niet.

Het aardige is nog dat deze verkoper al een tipje van de sluier oplicht over deze boekjes:

“Net voor de Tweede Wereldoorlog speelde de Tarakan een bijzondere rol. Zo werd het schip in de zomers van 1935, 1936 en 1939 ingezet voor cruisereizen voor Nederlandse jongens naar Noorwegen, een initiatief om jongeren een bijzondere vakantie-ervaring te bieden.”

Dit maakt nieuwsgierig naar de achtergronden. Wat staat er in die boekjes?

Lustig is das Zigeunerleben

Zoals het exemplaar rechts, uit 1939, al op de voorpagina laat zien, is het in eerste instantie een liederenboekje. Bijna alle pagina’s zijn gevuld met liederen in het Nederlands, Engels, Duits, Frans en zelfs Afrikaans, “om te zingen aan boord en aan de wal”, zoals de ondertitel vermeldt.

Van welbekende klassiekers onder de meezingers als Lustig is das Zigeunerleben en My Bonnie is over the ocean tot en met het Afrikaanse, nu niet meer zo politiek correcte Sarie Marais. Het bijzondere is dat ze expliciet verbonden zijn aan de kampeerreis naar Noorwegen die men in de jaren 1930-1940 kon ondernemen aan boord van motorschip “Tarakan”. Achteraan de boekjes is een “agenda” opgenomen, wat niet meer wil zeggen dan lege, gelinieerde pagina’s om zelf notities te maken. Helaas zijn die pagina’s in beide boekjes blanco gebleven.

Een aantal zaken maakt mij nieuwsgierig: kampeerreis op een boot? Naar Noorwegen? Verschillende jaren achter elkaar? Via Delpher is veel informatie terug te vinden. Ten eerste is de bundel uit 1935 online in te zien.

Met een beetje online zoeken kun je heel wat te weten komen over deze reizen. Het voert te ver om dit allemaal hieronder te laten zien, dus een korte samenvatting: de reizen van vóór de Tweede Wereldoorlog vonden zo’n zes keer per seizoen (juli/augustus) plaats, in elk geval in 1935, 1936 en 1939. Het betreffende ‘motorschip’ had eerst op Nederlands-Indië gevaren en was ook genoemd naar een klein eiland voor de noordoostkust van Borneo. Vanwege de economische teruggang in de jaren dertig zou de vrachtvaart een stuk minder zijn geworden en de Stoomvaart Maatschappij Nederland zou vervolgens het schip hebben ingezet voor deze reizen voor jongens in de pubertijd. In de Nederlandse kranten werd er regelmatig verslag gedaan of minstens melding gemaakt van vertrek en aankomst. Hieronder een aantal voorbeeldberichten.

De eerste reis moet in 1935 zijn uitgevoerd, blijvens een bericht in De Tijd van 16-07-1935:

Dat dit soort berichten in een landelijke krant terechtkomen, geeft wel enigszins aan hoe bijzonder deze reizen waren. In De Tijd van 13-08-1935 is al sprake van een “vijfde kampeerreis”, wat betekent dat het toch een behoorlijk succes moet zijn geweest.

Ook het jaar erop wordt weer melding gemaakt van dezelfde reis (De Tijd, 26-02-1936).

In het Algemeen Handelsblad voor Nederlandsch-Indië van 12-08-1936 wordt zelfs een foto van het schip geplaatst:

Enkele dagen later werd deze foto opnieuw geplaatst, met nu de toevoeging van de aard van de reis.

In de Deli Courant van 15-08-1935 wordt een vergelijkbare kampeerreis voor meisjes vergeleken met die van de Tarakan, die exclusief voor jongens is.

Avonturenverhalen

Nog een heel leuke vondst is dat bij uitgeverij Van Holkema & Warendorf in 1936 een boek verscheen onder de titel Tarakanner tegen wil en dank, een avonturenverhaal van niemand minder dan Dick Laan (1894-1973), een Nederlandse kinderboekenschrijver, bekend van onder meer de Pinkeltje-boeken die wij in onze jeugd allemaal hebben versleten (of kregen voorgelezen).

Dit boek is online te lezen via Delpher, en kreeg tal van besprekingen in de Nederlandse en overzeese kranten.

De opdracht voor in het boek maakt melding van de bekendheid van deze reizen.

Dit was niet het enige boek over de betreffende kampeerreis. Bij uitgeverij Van Goor verscheen in 1936 een boek van Johan Koning onder de titel 600 jongens met de Tarakan naar Noorwegen. Het boek is voorzien van illustraties en bandtekening door Jo Spier, destijds ook geen onbekende.

Tot slot

Dit is weer zo’n eigenaardige vondst, waar je intuïtie zegt: hier is iets bijzonders mee, dus neem je het mee naar huis. Wat je dan nog niet beseft is dat je een heel konijnenhol induikt en van het ene op het andere komt. Boeken leiden tot meer boeken en andere publicaties en het achterhalen van wat achtergronden lijkt vaak op een kleine speurtocht. Ook dat maakt bibliofilie een mooie bezigheid.